Pożar – co to jest ?

       Na zaprzyjaźnionym blogu przeczytałam o częstych pożarach powstających w budynku, w którym autorka blogu mieszka. Była bardzo zdziwiona, kiedy podczas jednego z pożarów niespodziewanie ogień zaczął przenosić się w różne miejsca betonowego bloku. Jak on się przenosił, skoro nie miał po drodze żadnych palnych materiałów? Betonowa klatka schodowa  przecież nie  powinna rozprzestrzeniać pożaru, mówiła.

Skłoniło mnie to do niniejszego opracowania, przy czym nie zamierzam nikogo z moich Czytelników straszyć, ale warto wiedzieć, jakie zjawiska towarzyszą  pożarom, aby się przed nimi ustrzec.

Pożar jest niekontrolowanym procesem palenia się, występującym w miejscu do tego nie przeznaczonym, rozprzestrzeniającym się w sposób niekontrolowany, powodującym zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz straty materialne. Zawsze jest niebezpieczny dla życia człowieka, a jego siła niszcząca jest wielka!

Do cech charakterystycznych pożaru zaliczyć możemy:

– możliwość występowania wysokiej temperatury,

– wysokie promieniowanie cieplne,

– wydzielanie się dużych ilości produktów spalania,

– niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia.

Z pożarem związane są zawsze trzy podstawowe czynniki: materiał palny, ciepło (bodziec energetyczny, energia aktywacji) i utleniacz. Współistnienie tych trzech czynników w jednym miejscu, w jednym czasie i  w odpowiednich proporcjach warunkuje zapoczątkowanie i rozwój pożaru. Brak któregokolwiek z tych czynników spowoduje przerwanie procesu palenia, czyli przerwanie łańcuchowej reakcji spalania, co będzie równoznaczne z ugaszeniem pożaru.

Ciepło (energia cieplna)  może rozprzestrzeniać się poprzez:

– unoszenie, czyli przemieszczanie za pośrednictwem   cząstek nagrzanego powietrza,

– przewodzenie, czyli poprzez nagrzewanie się kolejnych części materiałów,

– promieniowanie.

W zależności od rodzaju materiału palnego, jego stanu skupienia oraz jego rozdrobnienia różna jest ilość ciepła, czyli niezbędna do zapoczątkowania procesu palenia wielkość bodźca energetycznego.

Inicjowanie procesu spalania:

– zapalenie,

– zapłon,

– samozapalenie.

Zapalenie polega na równomiernym ogrzaniu materiału palnego do takiej temperatury, w której zapali się on samorzutnie w całej masie bez udziału tzw. punktowego bodźca energetycznego.

Zapłon to zapalenie cieczy palnej punktowym bodźcem energetycznym (dzieje się to w ograniczonej przestrzeni a czoło płomienia przemieszcza się następnie już samoczynnie na całą pozostałość mieszaniny) – dotyczy tylko cieczy palnych.

Samozapalenie – proces zachodzący w wyniku procesów biologicznych lub fizycznych i chemicznych (egzotermicznych) materiałów, przy czym samonagrzewanie się materiałów, a następnie ich zapalenie następuje bez  zewnętrznego bodźca termicznego, np. samozapalenie węgla.

Podczas pożaru mogą wystąpić zjawiska bezpośrednio zagrażające życiu człowieka i powodujące duże straty materialne.

Należą do nich:

• Rozgorzenie –  definicje:

1. „Podczas pożaru pomieszczenia może dojść do sytuacji, w której całkowite promieniowanie termiczne pochodzące od płomieni, gorących gazów i gorących powierzchni pomieszczenia, spowoduje radiacyjne zapalenie wszystkich palnych powierzchni w tym pomieszczeniu. To nagłe przejście rosnącego pożaru w pożar w pełni rozwinięty nazywane jest rozgorzeniem”.(Fire Research Station – UK 1993).

2. „Nagłe przejście w stan całkowitego zajęcia się ogniem powierzchni podczas pożaru palnych materiałów w pomieszczeniu. (International Standards Organisation – ISO 1990).

• Backdraft – definicje:

1. „Ograniczona wentylacja może doprowadzić do tego, że pożar wewnątrz pomieszczenia będzie wytwarzał gazy pożarowe zawierające znaczne ilości gazów częściowo spalonych i nie spalonych produktów pirolizy. Jeśli gazy te będą się akumulować, wtedy dopływ powietrza spowodowany otwarciem pomieszczenia może doprowadzić do nagłej deflagracji (zapalenia). Ta deflagracja przemieszczająca się z tego pomieszczenia na jego zewnątrz nazywana jest backdraftem” (Fire Research Station – UK 1993).

2. „Eksplodujące lub nagłe spalenie nagrzanych gazów, występujące gdy tlen dostarczony jest do budynku, który podczas pożaru nie był odpowiednio wentylowany i w którym wyczerpał się zapas tlenu” (National Fire Protection Association – USA).

• Zapalenie gazów pożarowych.

Istnieje więcej sytuacji, w których może nastąpić zapalenie się gazów pożarowych w pomieszczeniu. Te dodatkowe „zdarzenia” niekoniecznie muszą podlegać pod którąś z wyżej wymienionych definicji, ale spowodują podobny wynik w postaci szybkiego rozprzestrzenienia pożaru. Dla uniknięcia nieszczęścia lub tragedii  ważne jest by zrozumieć, na czym polegają wszystkie te zdarzenia mogące prowadzić do takiego zapalenia, w zmieniających się warunkach wewnątrz budynku objętego pożarem.

Wewnątrz budynku mogą tworzyć się różnego rozmiaru „balony” gazów pożarowych. Mogą one występować wewnątrz pomieszczenia objętego pożarem lub w pomieszczeniach przyległych, holach wejściowych i korytarzach. Mogą one także przemieszczać się na pewne odległości od źródła pożaru do pustych przestrzeni konstrukcyjnych i przestrzeni dachowych. Dopływ tlenu nie jest wymagany aby gazy te zapaliły się, ponieważ już wytworzyła się idealna mieszanka czekająca jedynie na źródło zapłonu.

Inne zapalenie przegrzanych gazów pożarowych może nastąpić, gdy podczas wydostawania się z pomieszczenia zmieszają się one z powietrzem. Może to nastąpić w oknie lub drzwiach, zaś wynikły z tego ogień może przenieść się z powrotem do pomieszczenia poprzez warstwę gazów, podobnie jak odrzut płomienia (ang. flashback) w palniku Bunsena. Sytuacja taka, szczególnie w pomieszczeniach piwnicznych, odcina jedyną drogę ucieczki w górę schodów.

Szybkie rozprzestrzenienie pożaru może nastąpić, gdy PPV (ang. Positive Pressure Ventilation – wentylacja nadciśnieniowa przeprowadzana za pomocą specjalnych wentylatorów) stosowana jest z niekorzystnym skutkiem lub gdy wybijane jest okno po drugiej stronie pożaru i poryw wiatru popycha pożar oraz narastające ciepło w stronę ratowników. Efekt ten występuje też często w wysokich budynkach, w których za strażakami operującymi prądownicą może wytworzyć się podciśnienie, co jest wynikiem „efektu stosu” (ang. Stack action) na klatce schodowej. Ten naturalny efekt powoduje czasami wczesne wybicie szyb, gdy powietrze przepływa od okien w kierunku klatki schodowej.

Należy zwracać uwagę na następujące zjawiska.

Jeżeli:

• „tłusty”, czarny dym zaczyna wydobywać się z pomieszczeń,

• dym lub języki płomieni pojawiające się w otworach mają pulsujący, okresowy charakter,

• pojawił się oleisty osad na oknach, szyby w oknach drżą, wydając charakterystyczny dźwięk,

• drzwi, okna i klamki  są  gorące,

• pojawiają się niebieskie płomienie,

• odczuwamy szum w uszach lub/i słyszymy gwizdy,  świsty, nieartykułowane ryki,

• dym jest czarny i zawija się z powrotem „w siebie”,

• nastąpił nagły wzrost temperatury wewnątrz pomieszczenia objętego pożarem,

• pokazały  się ogniki w warstwie gazów nad twoją głową,

• granica dymu gwałtownie obniża się w kierunku podłogi zaś pożar pojawia się na suficie,

to oznacza,  że strefę zagrożoną należy opuścić bardzo szybko, ponieważ może nastąpić rozgorzenie lub/i  wsteczny ciąg.

Podczas opuszczania strefy zagrożonej należy dokładnie przeanalizować potrzebę otwierania pomieszczeń objętych pożarem, ponieważ to sprzyja jego rozprzestrzenianiu, jak również przechodzenia przez nie lub w pobliżu dużego ognia. Wolno to robić tylko w przypadku bezwzględnej konieczności!

Ugaszenie pożaru w fazie początkowej nie dopuści do powstania niebezpiecznych sytuacji. Dlatego warto zadbać, aby na klatkach schodowych budynków znajdowała się sprawna gaśnica.

Pamiętaj! Liczy się czas, którego masz niewiele, ale wystarczająco dużo, aby spokojnie zadziałać, zanim przyjedzie straż pożarna.